Makale
Geniş Açı Lensler
Bu sayıda, uzun zamandır aklımda olan bir konuda yazmak istedim: Geniş açı lensler. Bazı okuyucularımız neden özellikle geniş açı lensler diye düşünebilir. Açıklayayım:
Yazı ve Fotoğraflar: Sinan GÜRLEN
Bu sayıda, uzun zamandır aklımda olan bir konuda yazmak istedim: Geniş açı lensler. Bazı okuyucularımız neden özellikle geniş açı lensler diye düşünebilir. Açıklayayım: Fotoğraf çekerken makinamızın gözlerimizle gördüğümüz "şey"leri birebir kaydettiğini düşünürüz değil mi? Aslında hayır. Hiçbir insan gözünün, örneğin 18 mm lensin f18 diyaframda gördüğü ön ve arka plan netliğini aynı anda görmesi veya 14 mm bir balık gözü lensin yarattığı bozulmayı taklit etmesi veya 200 mm lenste olduğu gibi görüntünün ön ve arka planlarını üst üste bindirmesi mümkün değildir. Fotoğraf makinası insan gözü gibi "görmez", onun dinamikleri farklıdır. Fotoğrafçı, gerek oluşturduğu kompozisyonla gerekse makinanın bu farklı görme şekillerini manipüle ederek, karşılaştığı görüntüde vurgulamak istediğini öne çıkarır, vurgulamak istemediğini veya vurgulamak istediği konuyu bozan faktörleri arka plana iter, hatta ortadan kaldırır. Fotoğrafı bas-çek aktivitesi olmaktan çıkarıp bir sanat dalı yapan da tam olarak budur. Geniş açı lensler bu açıdan oldukça enteresandır; bir taraftan dar alanda aktarılmak isteneni ilgili periferisi ile kadraja yansıtma imkanı tanırken, diğer taraftan fotoğrafçıyı fotoğraflanan olaya dahil olmaya yani yaklaşmaya zorlar. Zorlar çünkü geniş açı lenslerle yaklaşmadan vurgulamak istediğinizi öne çıkartamazsınız. Fotoğrafçı konunun içine girdiğinde, fotoğrafa bakan izleyici de konuya dahil olur. Bizi şaşırtan, imrendiren, hayale daldıran, belki şoke eden, sonuçta bir fotoğrafa iki kere baktıran karelerin önemli bir kısmı da tam olarak böyle çekilir zaten, konunun içine girerek. Geniş açı lensle birçok şey yapılabilir ama bence en önemlisi budur, fotoğrafa bakan kişiyi izleyici olmaktan çıkarıp kadrajın içine çekersiniz. Konu çok geniş ve söylenecek çok şey var ama ne yazık ki yerimiz kısıtlı, bu nedenle burada lens seçiminden kullanımına bazı önemli noktalara değinmekle yetineceğiz.
Öncelikle kısaca biraz terminolojiyi netleştirelim
Fotoğraf dünyasında geniş açı lens derken, odak uzaklığı full frame makinalarda 50 mm altındaki lensleri kastediyoruz. Aslında teknik açıdan bakıldığında 43 mm altındaki lensler denmesi gerekirken, getirdiği bazı kolaylıklar nedeniyle gerek lens üreticileri gerekse fotoğraf dünyası tarafından bu sınır 50 mm olarak kabul görmüştür. Diğer taraftan, yine full frame bir makinada 50 mm'lik odak uzaklığı 46 derecelik bir görüş açısına karşılık gelir ki bu da insan gözünün "etkili" görüş açısıyla kabaca aynıdır. Bu tür full frame makinalara örnek olarak Canon 5D, 6D, 1Dx ve türevleri, Nikon D750, D810, D3, D4, D5 ve türevleri ile Sony Alpha 7 ve türevlerini verebiliriz. Yani geniş açı lensler, insan gözünün tek bir noktaya baktığında kapsadığı alandan daha geniş bir alanı aynı kareye sığdıran lenslerdir de diyebiliriz.
Makinanın sensör boyutu full frame'in altına düştüğünde (çarpanlı makinalarda) ise geniş açı lensin başlangıç odak uzaklığı da değişir. APS-C (1.5 veya 1.6 çarpanlı) makinalarda 35 mm altındaki lensler geniş açı iken, mikro 3/4 makinalarda ise (2 çarpanlı) 25 mm altındaki odak uzaklıkları geniş açı kabul edilmelidir. APS-C makinalara örnek olarak Canon tarafında 600D, 700D, 70D, 80D, 7D'yi; Nikon tarafında D3400, D5600, D7100, D500'ü; Fuji'de ise X-T20, X-E2, X-T2 ve X-Pro2'yi örnek verebiliriz. Mikro 3/4 makinalar olarak da Olympus'un E-M1 ve E-M10'u ile Panasonic'in GH5'i sayılabilir.
Fotoğrafın hangi alanında?
Geniş açı lens denince akla ilk gelen fotoğraf türü manzara fotoğraflarıdır ancak bunun dışında da birçok durumda çok etkili olarak kullanılır. Bunların başında kapalı mekanlarda yapılan çekimler gelir. Bina duvarlarından dolayı yeterince geriye çekilerek tüm mekanın fotoğraflanamadığı durumlarda geniş açı lensler kesin çözümdür. Bunun dışında mimari çekimlerde, sokak, seyahat, gece ve düğün fotoğrafçılığında da yoğun olarak kullanılır. Aslında doğru uygulandığı sürece, yıldız fotoğrafçılığından tutun da sualtı fotoğrafçılığına kadar birçok fotoğraf alanında fotoğrafçının çantasında olması gereken bir lens türüdür. Diğer taraftan, spor, vahşi yaşam, portre ve ürün fotoğrafçılığında ise kullanım alanı çok daha azdır.
Geniş açı bir lens satın alırken...
İlk ve öncelikli önerim - aslında bu yeni herhangi bir lens alırken de geçerlidir - "odak uzaklığı tuzağı"na düşmemeniz olacaktır. Nedir peki bu tuzak? Çevremde sıklıkla karşılaştığım durum şudur: Fotoğrafa yeni başlandığında genellikle bir kit lens alınır, bir süre sonra telefoto zoom lensle devam edilir. Peki sonra? Eee tabi ki tüm odak uzaklığını kapsayabilmek için sırada bir de geniş açı lens gerekir, değil mi? O da alınır ama 3-5 kere kullanıldıktan sonra evde bir süs eşyası olarak hayatına devam eder. Odak uzaklığı tuzağı budur. İyi fotoğrafçı olmanın yolu, tüm odak uzaklıklarını kapsayan bir lens setinden geçmez, eldeki lensin hakkını verebilmekten geçer. Eğer, örneğin portre fotoğrafına ilgi duyuyorsanız, geniş açı lens sizin için çok akıllıca bir yatırım olmayacaktır. Ama yukarıda bahsettiğim ve geniş açının yoğunlukla kullanıldığı fotoğraf alanlarında da üretim yapıyorsanız, en azından buna ilgi duyuyorsanız, geniş açı bir lens size lazım olacaktır.
Geniş açı lens alırken dikkat etmeniz gerektiğini düşündüğüm diğer konuları aşağıda maddeler halinde yazmaya çalıştım:
1) Öncelikle zoom veya prime lens arasında bir tercih yapmalısınız. Geniş açı zoom lensler belli bir aralıkta kolaylıkla kadraj değişikliği yapmanıza imkan tanırlar ama genellikle daha büyük ve ağırdır. (14-24 mm, 16-35 mm, 10-20 mm gibi). Diğer taraftan geniş açı prime lensler ise (16 mm, 20 mm, 28 mm, 35 mm gibi) tek odak uzaklığına sahip olduklarından zoom yapmak için bacaklarınızı kullanmanız gerekecektir! Ancak daha küçük, daha hafif ve genel olarak fiyatları daha düşük olmasına rağmen optik kaliteleri daha iyidir.
2) Peki ya diyafram? Tabi ki alacağınız lensin diyaframı ne kadar çok açılabiliyorsa o kadar iyidir ama burada da sizin özel durumunuz temel belirleyicidir. Eğer geniş açı lensinizi daha çok kısık diyaframın kullanıldığı manzara fotoğrafları üretmek için kullanacaksanız, sokak veya kapalı mekanlarda daha çok ihtiyaç duyulabilecek f/1,4 - f/2 gibi çok açık diyaframa sahip bir geniş açı lense yatırım yapmanız pek de anlamlı olmayacaktır.
Diğer taraftan, fotoğrafçılar arasında "açık diyaframa sahip lensler daha kalitelidir" yönünde bir inanış vardır. Bu argüman eğer "açık diyaframa sahip lensler kalitelidir" şeklinde olsaydı bunu kabul edebilirdim, ancak onun için de bir marj bırakır ve "genellikle" diye yanıt verirdim. Emin olun, diyafram açıklığı 3,5 veya 4'ten başlamasına rağmen, size çok kaliteli optikleri olan birçok lens sayabilirim. Bu bölümün sonunda piyasada bulabileceğiniz, üretimi durdurulmuş veya devam eden bazı kaliteli geniş açı lenslerin örneklerini bulabilirsiniz.
3) Eğer ilk geniş açı lensinizi alıyorsanız full frame cinsinden 20 mm ve üzeri odak uzaklığına sahip bir lens almanızı salık veririm (zoom lens alacaksanız bu genellikle sorun olmaz, çünkü uzun odak tarafında her halükarda 20 mm üzerine çıkabileceksiniz). Geniş açı lensleri kullanmak ve alışmak, diğer lenslere göre daha zordur, hele ki 20 mm altı bir süper geniş açı lens ise başlangıçta sizi çok zorlayabilir. "Ben bu lensi kullanamıyorum" kervanına katılmamak için, 24 veya 35 mm gibi daha makul bir odak uzaklığına sahip lense yönelmek başlangıçta çok daha kullanışlı olacaktır. Eğer sokak fotoğrafçılığına ilgi duyuyorsanız, almanız gereken ilk geniş açı lens bence mutlaka 35 mm'dir. Hem piyasada fiyatları makul çok kaliteli optiği olan lensler mevcuttur hem de 20 veya 24 mm'ye göre kadraj kenarlarını "toplamak" daha kolaydır.
4) Geniş açı lensler, normal ve tele lenslere göre fotoğrafın kenarlarına gidildikçe daha fazla keskinliklerini kaybederler. Bu keskinlik kaybı süper geniş açı lenslerde en fazladır. Bu da geniş açı lenslerde bakılması gereken önemli bir performans kriteridir, bazı lensler kullanılan daha kaliteli optikler nedeniyle aynı odak uzaklığındaki diğer alternatiflerine göre bu konuda daha iyi performans gösterir.
5) Geniş açı lensler, normal veya tele lenslere göre köşe kararması (vignetting) ve fıçı bükülmesi (barrel distortion) denen kusurlara daha fazla açık olan lenslerdir. Lens alırken bu konulardaki performanslarına da bakılması doğru olur. Ancak gerek vignetting gerekse barrel distortion, çekim sonrası aydınlık oda işlemleri sırasında da kolaylıkla düzeltilebilir.
6) Geniş açı lensler, diğer lenslere göre ışık yansımasına (flaring) da daha fazla hassasiyet gösterir. Alacağınız lenste nano kaplama veya flourine kaplamaya sahip optiklerin olması, ışık yansımalarını da minimuma indirecektir. Lens alırken teknik özellikler listesinden bakarak, böyle bir kaplama olup olmadığını kolaylıkla anlayabilirsiniz. (Fotoğraftaki istenmeyen ışık yansımalarının çekim sonrası düzeltilmesi çok zordur.)
7) Ağırlık ve büyüklük sizin için önemliyse bunu da dikkate almalısınız; özellikle küçük ve hafif bir aynasız makinaya takacağınız büyük ve ağır bir lens, fotoğraf makinanızı alırken belki baktığınız en önemli faktörlerden biri olan hafif ve küçük olması durumunu ortadan kaldırabilir. Bu konuda prime lensler zoom lenslere göre her zaman daha avantajlıdır.
Farklı markalardan seçtiğim hepsi çok kaliteli görüntü üreten bazı geniş açı lenslere ilişkin kısa listeyi az sonra göreceksiniz (prime ve zoom olmak üzere her iki türde de). Listede hem fiyatı nispeten yüksek hem de ucuz eski ve yeni birçok lens bulabilirsiniz. Özellikle eski lenslerde fiyatlar oldukça değişkenlik gösterebildiğinden, fiyat bilgisini internette farklı sitelerde aratarak bulabilirsiniz. Diğer bir konu da bu benim kişisel listemdir, bu nedenle bazı modelleri aşağıdaki listede görememek, kimi fotoğrafçı dostlara şaşırtıcı gelebilir. Örneğin Nikon 14-24 veya Canon 11-24 lensi aşağıdaki listede göremezsiniz; ürettiği görüntü kaliteleri muhteşem olmakla birlikte hem çok büyük, ağır ve kullanışsız hem de çok pahalı olması nedeniyle liste dışıdır. (Liste hem geniş açı hem de tele olabilen zoom lensleri, örneğin 24- 70 veya 28-300 gibi lensleri içermez.)
Not:
1) Yukarıdaki listedeki tüm lensler hem otomatik hem de manuel netleme yapabilen lenslerdir.
2) Bazı lenslerin daha yeni versiyonları olmasına karşın, yukarıdaki listeye farklı nedenlerle önceki versiyonları alınmıştır.
3) Canon ve Nikon'un full frame makinalar için üretilen lensleri, DX makinalarında da herhangi bir adaptör olmaksızın doğrudan kullanılabilir.
KULLANIRKEN…
1) Geniş açı lenslerin en önemli etkisi, perspektifi abartmalarıdır. Bu lenslerle yapılan çekimlerde kadrajı doldurmak için konuya yaklaşacağınızdan, kadrajda size yakın olan objelerin uzak olanlara oranı değişecek, bu da perspektif etkisini güçlendirecektir. Mevcut perspektifin abartılması birçok durumda fotoğrafta vurgulanmak istenen etkiyi çok güçlendirebilir. Özellikle yapıları fotoğraflarken fotoğrafçıdan uzaklaşan çizgi ve kenarlar hem 3. boyut etkisini güçlendirdiği gibi aynı zamanda yapının ihtişam ve büyüklüğünü vurgulamaya da katkı sağlar.
2) Örnekteki perspektifin abartılması durumu, doğal olarak fotoğraflanan karenin kenarlarındaki objelerin merkeze yakın olanlara göre daha büyük görünmesine neden olur. Dolayısıyla geniş açı lensleri kullanarak, fotoğrafta yer alan herhangi bir objeyi veya kişiyi öne çıkarmak, vurgulamak çok daha kolaydır. Yine bu özellik kullanılarak, izleyicinin gözü için fotoğrafa bir giriş noktası oluşturmak ve izleyicinin fotoğrafa o noktadan bakmaya başlamasını sağlamak mümkün olur.
3) Geniş açı lensler, diğer lens türlerine göre çok daha fazla net alan derinliği sağlamaları nedeniyle, özellikle manzara fotoğrafçıları için biçilmiş kaftandır. Örneğin, tripod kullanmadan manzara fotoğrafı çekmek durumundasınız ama ışık şartları nedeniyle f/8'den daha kısık bir diyafram kullanmak istemiyorsunuz (Enstantane çok uzadığı için). Bu şartlar altında 20 metre ileriye yapacağınız bir netlemede, 50 mm lensin vereceği net alan sizden 7 metre uzaktan başlayarak sonsuza giderken, örneğin 24 mm bir geniş açı lensin vereceği net alan sizden yalnızca 2 metre uzaktan itibaren başlayacaktır. Yani kadrajınızdaki planların çok daha fazla kısmını fotoğrafınıza keskin olarak aktarmak mümkün olacaktır.
4) Geniş açı lensler, manzara fotoğrafçılığında fotoğrafa dikkat çekici bir ön plan eklemek için de birebirdir. Ancak ön plan eklenmiş bir geniş açı fotoğrafın, arka plandaki asıl konudan belli ölçülerde "çalabileceği" de göz ardı edilmemelidir. Ön ve arka plan dengesi sağlanıp, ön planın fotoğrafı tamamen domine etmesinin önüne geçilmesi halinde, çok etkileyici ve izleyicinin bakışlarını uzun süre fotoğraf üzerinde tutabilecek kareler elde edilmesi mümkündür.
5) Geniş açı lenslerle yapılan çekimlerde dinamik alan sorunlarıyla karşılaşmak daha fazla olasıdır. (Bir önceki yazımda, dinamik alan konusundan detaylı olarak bahsetmiştim) Kadrajın geniş açısı nedeniyle, ışık koşulları tele lenslerle yapılan çekimlere nazaran daha fazla farklılık gösterebileceğinden, çekim sırasında ve sonrasında histogramdan dinamik aralığa ilişkin bir sorun olmadığının kontrol edilmesi çok faydalı olacaktır.
6) Doğru ve anlaşılır bir kompozisyon oluşturmak, kadrajda birçok şey yer alacağından geniş açı lenslerle biraz uğraşı gerektirir. Fotoğraflar, kolaylıkla bir karmaşa yığını haline gelebilir. Bununla baş etmenin birkaç yolu olabilir:
a) Birbirine yakınlaşan veya uzaklaşan çizgi ve kenarlar bulup, kompozisyonu onun etrafında oluşturmak.
b) Geniş açı lensin kenarlarda yarattığı bozulmadan faydalanıp, kadrajdaki ojelerin birbirine oranlarıyla oynamak. Bunun için fotoğraflanan konuya farklı açılardan yaklaşıp uzaklaşarak istenen derecede etki yaratılabilir.
c) Diğer önemli bir konu, geniş açının yaratabileceği bozulmaları minimuma indirmek için, kameranın yer düzlemine olabildiğince paralel tutulması gerekir. Kameranın aşağı veya yukarı doğru bir açı yapması, kadrajda üst veya altta yer alan objelerdeki bozulmayı artıracaktır. Makina aşağı doğrultulursa kadrajın üst tarafında, yukarı doğrultulursa da kadrajın alt tarafındaki perspektifte normalin üzerinde bir uzama meydana gelecektir.
d) Diğer taraftan, yukarıda bahsettiğim bozulma bir avantaja da çevrilebilir. İhtişamlı bir doğal oluşum veya dağlık yapıyı fotoğraflarken, kameranın açısının hafifçe yukarıya çevrilmesi, bu ihtişam ve büyüklük duygusunun kadraja aktarılmasına katkı sağlayacaktır. Yani aynı odak uzaklığında kalsanız dahi, perspektif etkisini artırıp azaltmak, bir ölçüde fotoğrafçının elindedir.
e) Süregelen bir olaya veya konuya olabildiğince yaklaşarak geniş açıyla fotoğraflamak, geniş açı lensle kompozisyon oluşturmanın en tatmin edici yöntemidir. Bir taraftan kadrajda istenmeyen unsurları çıkartarak bir karmaşaya dönmesini engellersiniz, yani geniş açıyı kullanarak ayaklarınızla konuya "zoom" yaparsınız, diğer taraftan izleyiciyi de kadraja dahil edersiniz.
f) Sokak fotoğrafçılığında ise yukarıdaki kompozisyona ilişkin maddeleri bir süzgeçten geçirerek sadeleştirirsek, kısaca şunu söylemek mümkündür: Dominant bir konu bulun, olabildiğince yaklaşın ve size doğru gelen veya uzaklaşan çizgi ve kenarları fotoğraftaki konunuzu vurgulamak için kullanın.
Peki, ne yaparsak geniş açı lensin sihrini tam olarak kullanmamız mümkün olmaz? Biraz da yapılmaması gerektiğini düşündüğüm şeylerden bahsedeyim.
1) Geniş açı lensi kadraja daha fazla şey sığdırmak için kullanmayın. Her zaman söylediğimiz üzere, geniş açı kadraja çok şey sığdırmak için değildir. Konuya aşina olmayan dostlarımıza garip gelebilir ama geniş açı özellikle yakın plan çekimlerde yaklaşarak fotoğrafın içine girmek içindir. Sizinle birlikte fotoğrafa bakan kişiyi de içeri çekersiniz.
2) Portre fotoğraflarında kişilerin kadrajın kenarlarına yakın fotoğraflanması. Hele bunu kesinlikle yapmayın! Yüz ve vücudu kendi oranlarından çıkarıp, sujenizi bir uzaylıya dönüştürebilirsiniz!
3) Özellikle 30 mm altındaki geniş açılarda, polarize filtre kullanmayın. Polarize filtreler, güneş ışınlarının yandan alınması halinde tam etkisini gösterir. Geniş açı lenslerle yapılan çekimlerde, kullanılan lensin ne kadar geniş olduğuna bağlı olarak, polarize filtrenin etkisi gökyüzünün bir tarafında fazla, diğer tarafında az veya hiç olmayabilir. Sonuçta bir tarafı aydınlık diğer tarafı karanlık bir gökyüzü ile karşılaşabilirsiniz.
4) Arka plana daha fazla dikkat edin. Geniş açı bir lensle fotoğraf çekerken, fotoğraf berbat edilmek isteniyorsa, bunun en garanti yöntemi asıl konuya konsantre olup, arka plana yeterince dikkat etmemektir. Bu tür lensler, çok geniş bir açıda fotoğrafladığı için, fotoğrafı çekerken arka planda olan biteni gözden kaçırmak çok daha olasıdır.
Geniş açı lensleri ilk kullanmaya başladığınızda istediğiniz gibi kareler çekemiyor olmanız gayet normaldir. Ancak zamanla alışıldığında, yanınızdan ayırmadığınızı göreceksiniz.
Sağlıcakla kalın…